Αγροχημικά σκευάσματα (εντομοκτόνα) που επίσημα έχουν αποσυρθεί από την κυκλοφορία ακόμα και από το 1985, πιθανόν να κυκλοφορούν εδώ και 28 χρόνια στην αγορά της Κρήτης ανεξέλεγκτα.Στο συμπέρασμα αυτό οδηγούν τα αποτελέσματα των τοξικολογικών εξετάσεων που διενεργήθηκαν σε πτώματα ζώων και δείγματα δηλητηριασμένων δολωμάτων που συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια των αυτοψιών που διενήργησε η Ευρωπαϊκή Ομάδα Σκύλων, στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράμματος «Καινοτομίες Ενάντια στην Παράνομη Χρήση Δηλητηριασμένων Δολωμάτων» που υλοποιεί το Πανεπιστήμιο Κρήτης-Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης από το 2010.
Η Ευρωπαϊκή Ομάδα Σκύλων αποτελείται από 15 συνολικά εκπαιδευμένους σκύλους και μαζί με τον εκπαιδευτή τους επισκέπτεται μία φορά το χρόνο τις επιλεγμένες πιλοτικές περιοχές του Ευρωπαϊκού Προγράμματος (4 στην Ισπανία, 2 στην Πορτογαλία και 2 στην Ελλάδα, ήτοι: Πιλοτική Περιοχή Κρήτης [Ψηλορείτης, Δίκτη και Αστερούσια] και Πιλοτική Περιοχή Θεσσαλίας [Αντιχάσια-Μετέωρα και Όρος Κόζιακας]) προκειμένου να εντοπίσει πιθανά νεκρά δηλητηριασμένα ζώα καθώς και δηλητηριασμένα δολώματα. Η ομάδα επισκέφτηκε την Κρήτη τον Οκτώβριο το 2011 και τον Οκτώβριο του 2012.
Τριάντα δύο (32) νεκρά ζώα και 45 δηλητηριασμένα δολώματα ήταν το σύνολο των ευρημάτων της Ευρωπαϊκής Ομάδας Σκύλων κατά τη διάρκεια της επίσκεψης τον Οκτώβριο του 2012, αριθμός τριπλάσιος των ευρημάτων του Οκτωβρίου 2011. Αντίστοιχα ήταν και τα αποτελέσματα των επισκέψεων των εκπαιδευμένων σκύλων στην Πιλοτική Περιοχή Θεσσαλίας (Αντιχάσια Όρη-Μετέωρα και Όρος Κόζιακα) όπως αντίστοιχα ήταν και τα αποτελέσματα των τοξικολογικών εξετάσεων που διενεργήθηκαν για τα εκεί ευρήματα.
Από τα νεκρά ζώα που έχουν συλλεχθεί από τις αυτοψίες της Ε.Ο.Σ. το μεγαλύτερο ποσοστό είναι σκύλοι και γάτες ενώ αρκετά μεγάλος είναι και ο αριθμός νεκρών άγριων ζώων, κυρίως ζουρίδων και προστατευόμενων πτηνών (γερακίνες, γύπες κ.λπ.).
Θα πρέπει να τονιστεί ότι ο αριθμός των δηλητηριασμένων άγριων ζώων που συλλέγονται κάθε χρόνο αντιστοιχεί σε ένα ελάχιστο ποσοστό των πραγματικών περιστατικών. Τα περισσότερα άγρια ζώα είναι αδύνατον να εντοπιστούν στην ύπαιθρο (π.χ. ημιορεινές και ορεινές περιοχές, κάθετα βράχια όσον αφορά τα πουλιά). Αντίθετα τα κατοικίδια ζώα εντοπίζονται ευκολότερα καθώς κινούνται κοντά σε αστικές ή αγροτικές περιοχές.
Τα δείγματα (νεκρά ζώα και δολώματα) τα οποία βγήκαν θετικά (10 σε σύνολο 32, ποσοστό 31,25%) ως προς την ύπαρξη δηλητηρίων (οργανοφωσφορικά, καρβαμιδικά, πυρεθρίνες) έδειξαν τη χρήση δραστικών ουσιών όπως το methomyl, το oxamyl, το chlorpyrifos-methyl του οποίου η έγκριση έχει λήξει από το 2010 αλλά και το αποσυρμένο από το 1985 carbofuran (σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων). Οι τοξικολογικές εξετάσεις διενεργήθηκαν από το Εργαστήριο Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Σκευάσματα που περιέχουν τη δραστική ουσία carbofuran χρησιμοποιούνταν για την προστασία καλλιεργειών πατάτας, καπνού, σιτηρών, ψυχανθών, λαχανοκομικών κ.α., είναι τοξικά για ψάρια, άγρια ζώα, πουλιά και μέλισσες. Βάσει των στοιχείων του ΥΠΑΑΤ έχει απαγορευθεί η κυκλοφορία τους καθώς έχει λήξει η άδεια έγκρισης των προϊόντων (1985, 1987 και 2007) αλλά και η λήξη διάθεσης των αποθεμάτων τους είχε οριστεί για τα τέλη του 2008. Παρόλα αυτά φαίνεται να κυκλοφορούν και να πωλούνται στην αγορά του νησιού παράνομα, ακόμα και τώρα.
Η δραστική ουσία chlorpyrifos-methyl κυκλοφορούσε σε ένα μόνο εμπορικό σκεύασμα, το RELDAN 2Ε του οποίου όμως η έγκριση έχει λήξει από τον Ιούνιο του 2010. Χρησιμοποιείται ως εντομοκτόνο σε καλλιέργειες και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις και θεωρείται πολύ τοξικό για τα ψάρια και τις μέλισσες.
Η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων αποτελεί την κύρια αιτία μη-φυσικού θανάτου αρκετών σημαντικών και προστατευόμενων ειδών της άγριας πανίδας σε ευρωπαϊκό επίπεδο όπως είναι ο γυπαετός (Gypaetus barbatus), το όρνιο (Gyps fulvus), ο βασιλαετός (Aquila heliaca), ο μαυρόγυπας (Aegypius monachus), ο ασπροπάρης (Neophron percnopterus), η αρκούδα (Ursus arctos), ο λύκος (Canis lupus) και ο λύγκας (Lynx pardinus στην Ιβηρική χερσονήσο και Lynx lynx στα Βαλκάνια). Παράλληλα αποτελεί και σημαντικό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, ενώ σε εθνικό επίπεδο αποτελεί και σημαντική απειλή και για οικόσιτα ζώα, κυρίως ποιμενικούς και κυνηγετικούς σκύλους. Αξίζει επίσης να τονισθεί -μετά και τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό με κρούσματα λύσσας στην ηπειρωτική Ελλάδα- πως η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων αποτελεί πολύ θετικό παράγοντα μετάδοσης της νόσου καθώς τα πτώματα των δηλητηριασμένων ζώων αποτελούν εστίες μαζικής μετάδοσης της νόσου τόσο σε είδη της άγριας πανίδας όσο και σε αδέσποτους σκύλους.
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων απαγορεύεται από το άρθρο VI της Κοινοτικής Οδηγίας για τους Βιοτόπους καθώς και από πλήθος εθνικών διατάξεων, κοινών υπουργικών αποφάσεων και νόμων.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Πανεπιστήμιο Κρήτης-Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης
Δρ Σταύρος Ξηρουχάκης, 2810 393292
Πόπη Μπαξεβάνη, 2810 393281